“Elinde sihirli bir değnek olsa nasıl bir hayat, nasıl bir toplum; arkadaşlıklar nasıl, sokaklar nasıl…?”
lezbidüş 2015’te Türkiye’de lezbiyen biseksüel feminist örgütlenmelerden biri olan Lezbifem içinden çıkmış, tarihimizi başka bir bakıştan anlatmak isteyen bir sözlü tarih çalışmasıdır. Çalışma, Lezbifem içindeki hareketliliğin ve tartışmaların getirdiği yaratıcılıkla ortaya çıkmıştır. Çeşitli deneyimleri kayıt altına alarak yaşayan, dönüşen ve daha da önemlisi yaşamı dönüştürme gücü olan bir belleği oluşturmak, bu çalışmanın temel amacı ve motivasyonudur. lezbidüş’te sözlü tarih metodunun tercih edilmesinin nedeni, sözlü tarihin belgeye dayalı tarih yazımının uzun süre görmezden geldiği alanlara ilişkin bilgi üretmesidir. Üstelik bu bilgiyi üretirken kişilerin birinci ağızdan sözlerine alan açarak, anlatı ve duygulanışlardaki farklı potansiyelleri görünür kılmaktadır. lezbidüş, görüşmeci ve anlatıcının karşılaşmasının ve birlikte çalışmasının getireceği yaratıcılığı önemseyen bir pratiktir.
Çalışmanın ismindeki düş, belleğimizin geçmiş deneyimler kadar düşleri de taşıyor olduğu fikrinden gelir. Başka bir dünyayı düşlemenin, hem de inadına farklı farklı düşlemenin belleğin hem en yıkıcı hem de en üretken parçası olabileceğini düşünen lezbidüş, farklılıklardan ilham ve güç alarak tarih yazabilme ve başkayı düşleyebilme pratiğini hemen şimdi ve burada gerçekleştirme çabasıdır. Bu çalışmada amaç zamanın ulaşılmaz bir yerinde asılı kalmış o ideali aramak değil, belleğimizi ve düşlerimizi farklarımızla birlikte örebilmektir.
Çalışmanın içeriği kadar önemli bir diğer özelliği, kendini bu çalışmanın öznesi olarak hisseden kişilerce tamamen kolektif bir şekilde ve feminist ilkelerle yürütülüyor olması, aynı zamanda farklı aşamalarda farklı kişilerin emeğine açık olmasıdır. Zaman içinde ekipte gerçekleşen değişiklikler, çalışma sahasının da değişkenliğini ve tanımlanamazlığını göstermiştir. Çalışma, yoluna LB+ kadın+’ların hayat deneyimlerini ve hayallerini kayıt altına alma amacıyla çıkmış olsa da geldiği noktada ikili cinsiyet sisteminin, heteropatriyarkanın, alloseksizmin ve monoseksizmin tahakkümüne karşı politika yapan feminist öznelerce yürütülen; lezbiyen, biseksüel+, panseksüel, aseksüel+, kadın+, nonbinary ve tüm norm dışı sayılan, görmezden gelinen ve tarihten silinen kimliklerin deneyimlerini anlamayı amaçlayan bir sözlü tarih çalışmasıdır.
Ekip içi etik ve politik tutumu, temelde herkesin sözüne verilen eşit önem belirler. Buna göre bir kişinin itirazıyla konu yeniden değerlendirilir. Sahadaki en temel etik ilke ise herkesin görüşme sırasında kendini güvende ve rahat hissetmesidir. Hem deneyimler hem de düşler açısından kimsenin çerçevelenip bir kalıba sokulmaması gözetilir. Görüşmeler için hazırlanan sorular, bir veri elde etmek amacı taşımaz; anlatıcının anlatımını derinleştirmesine ve herkes için görüşmeyi kolaylaştırmasına yardımcı olacak bir izlek niteliğindedir. Görüşmeciler, anlatıcının yorumları ve düşleri üzerinde yönlendirici olmamaya çalışırlar… Bu aynı zamanda görüşme sırasında nasıl bir dinleyici olacağız sorusunu da yanıtlar. Anlatıyı dinleyen görüşmeciler, aktif bir dinlemeyle, gözlem yapmadan, herhangi bir sonuç ya da “veri” talep etmeden; anlatıcının akışına/ritmine uyum sağlayarak onun sözüne olabildiğince geniş bir alan açmaya çalışır.
lezbidüş ekibi çalışmanın farklı aşamalarında anlatıcıdan onay almayı kişilerin anlatıları üzerinde tam hakimiyetlerinin mümkün olabilmesi için gerekli görür. Anlatıcılar dilerlerse gizlilikleri ve anonimlikleri sağlanır.
2016-2017 yıllarında yapılan görüşmelerdeki anlatılardan kitap ayraçları ve kartpostallar üretip 2017 Onur Haftası pikniğinde Düş Ağıma[1] adlı bir enstalasyon hazırlayan lezbidüş, bu etkinlikten sonra çalışmaya nasıl devam edeceğini belirleyemediği bir döneme girdi. 2019-2020 yıllarında anlatıların editoryal bir süreçten geçirilerek metinler halinde paylaşılabileceği bir web sitesi yayınladı.[2] 2020 Onur Haftası’nda bu web sitesinin açıldığını duyurarak Düşlerden Tarih Yazmak isimli bir etkinlik yürüttü.[3] 2021 Onur Haftası’nda Düşlerden Tarih Yazmak II, 2022’de Düşlerden Tarih Yazmak III etkinliklerini düzenledi. [4]
lezbidüş çalışmalarına devam etmektedir. Sözlü tarih görüşmelerine devam etmekte ve oluşturulacak materyallerin çeşitlenebileceği ihtimalini açık bırakmaktadır.
lezbidüş çalışmasında bulunanlar olarak her deneyimin biricik ve öznel olduğu bilgisiyle hareket ederek, düşlerin sözlü tarihini yapmanın önemini anlatmak isteyen birkaç ekip arkadaşımızın deneyimlerini paylaşmak istiyoruz.
İmge O.: İnsanların düşlerini kurarken neyi arzuladıklarını birebir duyma fırsatım oluyor ve hayal güçlerinin derinliğini görüyorum. lezbidüşleri dinlemek yaşadığımız dünyanın hayal gücümüze ne yaptığı, onu nasıl kısırlaştırdığı üzerine düşünmeye fırsat veriyor. Ve heteronormatif dünyanın bize kaybettirdiği düşleri yeniden kurmaya fırsat yaratmış oluyoruz.
Yağmur: lezbidüş’te yargısız dinlemek üzerine o kadar çok konuştuk, düşündük, sorular sorduk ki bu bile esnekliği, kapsayıcılığı, müdahale etmeden anlamayı içeren bir dinleme hali üzerine bir sürü kapı açtı zihnimde… hikayeleri, düşleri, deneyimleri benimle paylaşılan yerlerinden özenle tutup o yolu anlamaya çalışırken, kaçırdığımız yerleri yokluyor, incelikle yaklaşmaya çalışıyor ve bazen de birbirimizi cesaretlendiriyoruz.
Düşleri görmenin güçlendirici bir yanı olduğunu düşünüyorum. Bir şeyleri dönüştürmek, yeniden kurmak için enerji veriyor. Hayatlarımızdan, kendimizden süzülen düşleri dinlemek bu yanıyla da umut verici.
Nacişko: Düşlerin sözlü tarih araştırması fikri bence muazzam yaratıcı bir merakın yansıması. Düşlerimizin tarihinde beni çok düşündüren şeyler ise ailenin hayatımızdaki ve hatta düşlerimizdeki belirleyiciliğini ve kimimizin gerçeğinin kimimizin hayaline denk geldiğini görmek oldu.
Pınar Kivi: lezbidüş’teki tartışmalara, her kişinin sözüne verilen kıymete ve her konunun didik didik edilmesine şükran diyebilirim. Bir araya gelişlerimizde güvende olduğumu ve sesimin duyulduğunu, dahiliyetimin ve ara verişlerimin kabul edildiğini hissettiğim bir alan burası.
Düşleri konuşmak ise, geçmişi ve anı konuşmanın ötesinde umut veren bir eylem benim için. Hepimizin gerçeği nasıl birbirimizden farklı ve aynıysa, düşlerimiz de öyle. Dilerim ki düş kurabildiğimiz anlarımız çoğalsın.
Melisa: lezbidüş, hayal kurmayı hatta kolektif hayal kurmayı zorluğuna rağmen mümkün kılan bir yer. Çalışma sahası tartışmalarını yürütmek, sözlü tarih çalışmasının girdilerini ve adımlarını oluşturmak hem ufkumu genişletti, hem de bu tartışmaların yıllar sonra dönüp baktığımızda birikmişlikleriyle dönemine dair ciddi bir tanıklık yaratacağını hissediyorum.
lezbidüş çalışmasının içeriği kadar bu çalışmayı beraber yürütmek için bir araya gelen insanların özgür ve kişinin kendi gibi hissettiği bir alan açmasının da çok önemli olduğunu düşünüyorum.
Pınar Karabağ: Ekip içinde en baştan bugüne hayal edip, emek verip, tüm tartışma ve karar alma süreçlerinde eğlenip birçok şeyi öğrenmek güzeldi. Hassasiyetler, güçlenme alanları, kapsayıcı ve doyurucu olma uğraşlarımızın hepsi benim için mutluluk kaynağı.
Hayal kurmayı hiç bilmediğini sanan biri olarak çalışmaya başladığımızdan beri hayaller kuruyorum. İnsanlara hayallerini sorduğumda gözlerinde kocaman bomboş aydınlık ve aktarım anında heyecanlarını görmek çok etkileyici. Bir fikri, yaşanmış bir hikâyeyi duymanın da ötesinde çok özel bir paylaşım alanına, bir heyecana, bir umuda ortak olmak çok etkileyici. Şaşkınlıklar, telaşlar, yazılanlar ve yaşanılanların ötesinde bir evren hayalini duymak/aktarmak, bu dünyada ve evrende hep olasılıklar var demenin ötesine geçmek demek. ‘Başka bir dünya mümkün’ demenin en tatlı yolunu bulduğumuza inanıyorum.
Ece: lezbidüş çalışmasında hem anlatıcı hem de başından beri dinleyici olma şansını bulmak çok dönüştürücü bir deneyim. Umarım bu çalışmayla birlikte daha çok anlatır, daha çok düşleriz. Birlikte düşler kurmak, içinde bulunduğumuz politik atmosferde bana umut ve güç veriyor.
Nehir: lezbidüş’te kıymetli bulduğum şeylerden biri kolektif üretime ve yönetime maksimum özenin gösterilmesi. Gücünü feminist yöntemlerden alması. Kalabalık bir ekibe evrilmesine rağmen yol alabilmeyi başarabilmesi.
Yukarıda tanımlanan çalışma sahasına dahil hisseden ve düşlerini anlatmak isteyen herkes lezbidüş ile web sitesinden ya da sosyal medya araçları veya e-posta üzerinden iletişim kurabilirler.
Web sitesi: https://lezbidus.wordpress.com/iletisim/
Instagram: https://www.instagram.com/lbdus/
Twitter: https://twitter.com/lbsozlutarih
Facebook: https://www.facebook.com/lezbidus
E-posta: lbsozlutarih@gmail.com
[1] https://www.facebook.com/events/maçka-demokrasi-parkı-34367-istanbul-türkiye/lezbidüşağima/717509028457281/
[2] https://lezbidus.wordpress.com/ (Erişim Tarihi: 10.06.2022)
[3] https://www.facebook.com/events/maçka-demokrasi-parkı-34367-istanbul-türkiye/lezbidüşağima/717509028457281/
[4]https://archive.prideistanbul.org/2022/program/lezbidus/
Yayınlanma Tarihi: 07.10.2022
