Pornografi, içinde müstehcenliği barındırsa da her müstehcen içerik pornografik değildir. Türü, kullandığı teknoloji, tüketim materyali ve üretildiği ekonomi her ne olursa olsun, pornografik olan belli bir amaca dayanır. Bu amaç, müstehcenlik içeren benzerlerinden, örneğin erotik bir filmden, pornografiyi ayırır.
Margret Grebowicz’e göre internette yaygınlaşan pornografi için bu amaç, mastürbasyonu kolaylaştırmaktır. Bizzat aktarmak gerekirse Grebowicz internet pornosunu “mastürbasyonu kolaylaştırmak için üretilen içerik, materyal” olarak tanımlar (2013: 6). Ancak mastürbasyonla kısıtlı bu tanım, bazı açmazları beraberinde getirir. Örneğin, bir kişi porno izlerken mastürbasyon yapmazsa, pornografik materyal işlevini mi yitirir? Bu sorunun kısa bir cevabı, hayır. Tüketimin bağlamı, pornografiyi tek başına tarif edemez. Bu açıdan, pornografi alanında nicedir çalışan ve alanın önde gelen akademisyenlerinden biri olan Linda Williams’ın ortaya attığı tanım, pornografiyi çok daha etraflıca tarif ediyor. Williams’a göre pornografi, öncelikli niyeti uyarmak olan (primary desire to arouse) cinsellik temsilidir (1999).
Williams’ın tanımı pornografinin anlamı ve etkisine de işaret ediyor. Attwood (2009), pornografi nasıl tanımlanırsa tanımlansın, gerçek ve temsili arasındaki fark üzerinden kavramsallaştırıldığını söylüyor. Bu fark, kişisel alan ile kamusal alan ayrımını andırıyor denilebilir. Bir başka deyişle cinselliği yaşamak kişisel alanı; cinselliğin temsili, yani pornografi de kamusal alanı ilgilendiriyor. Williams’a göre (1999) pornografide yaratılan temsil, cinselliği nasıl anladığımızı ve hatta nasıl deneyimlediğimizi etkiliyor. Benzer bir şekilde Foucault (1976, akt. Schauer, 2005) pornografinin hazzın hakikatini belirlediğini söylüyor. Bir başka deyişle, pornografide temsil edilen cinsellik biçimleri, hazlar ya da bedenler meşrulaşırken, temsil edilmeyenler marjinalleşme, ayıplanma ya da ötekileşme riski ile karşı karşıya kalıyor. Bu yönüyle pornografi, var olanı göstermenin ötesinde, cinselliğin anlamını kurma, oluşturma gücüne de sahip.
Pornografinin ilk örnekleri mağara çizimleri kadar eski olsa da, 1960’lı yıllardan itibaren sinema ve ardından DVD teknolojisi ile görkemine kavuştu. Altın çağını ise, internet ile yaşamaya başladı. Porno üreticilerinin üretim ve dağıtım maliyetlerinin azalması, tüketicilerin ise pornografik içeriğe internet bağlantısı olan her yerden hızlı ve ücretsiz ulaşabilmesi pornografi patlamasına sebep oldu. Dünya çapında en çok ziyaret edilen web sitelerinin sıralamasına bakarak dahi, bu patlamanın ne anlama geldiğini anlayabiliriz. Örneğin, 2021 yılında dünyada en çok ziyaret edilen ilk on web sitesinin ikisi, porno siteleri.[1] Peki, bunca çok üretilen ve izlenen pornografi neye benziyor?
2021’de en çok ziyaret edilen web siteleri listesinde ilk ona girenler, hatta daha fazlası, Youtube benzeri bir yapıya sahip ve pek çoğu MindGeek isimli aynı şirkete ait. Böylece porno tüketicisi farklı siteleri ziyaret de etse, benzer bir arayüz ve kullanıcı deneyimiyle, yani benzer bir tüketim mantığıyla karşılaşıyor. Kişi izlemek istediği pornoyu, sitelerde yer alan belirli etiketleri kullanarak bulabiliyor. Bu etiketler rastgele belirlenmiyor, aynı yapıyı ve mantığı besleyen tekrarlardan oluşuyor. Öyle ki, en popüler etiketlerin % 5’i, porno sitelerindeki içeriklerin % 90’ını kaplıyor (Mazières vd., 2014). Porno dağıtımının yalnızca birkaç şirketin sahip olduğu sitelerde merkezileşmesi, çok geniş kitlelere ulaşmasını da sağlıyor. 1990’larda çok daha heterojen bir yapıya sahip iken, 2000’ler ve sonrasında porno sektörünün gittikçe tekelleşmesi ile birlikte pornografi karakteristik olarak ana akımlaşıyor.
Ana akımın, daha da özelde ana akım pornografinin neye tekabül ettiğini, dağıtım yöntemi ve ekonomisi üzerinden belirlemek ise yeterli değil. Rosewarne (2017) ana akımı, “çoğunluğun bir parçası olduğu ve onlara hitap eden değerler ve uygulamalar” olarak tanımlıyor. Bu tanımdan hareketle ana akım porno da, ulaştığı kitlenin yanı sıra estetiği, cinsiyet ve cinselliğe ilişkin kodları üzerinden tarif ediliyor (Berg, 2017). Dolayısıyla, interneti kullanarak saniyeler içinde ve birkaç tıkla erişilen pornografi, estetiği, kime hitaben oluşturulduğu ve temsil ettiği cinsellik bakımından da ana akım. Karakteristik olarak ana akım porno içeriği mizojinist, erkek üstünlüğü üzerine kurulu ve ırkları fetişleştiriyor. Aynı zamanda, tekrar eden, tahmin edilebilir (Maddison, 2013), stereotiplere dayalı ve sahte olarak tanımlanıyor, sıklıkla da zor kullanarak oluşturuluyor (Maina, 2014). Üstelik ana akım porno, tipik olarak cis-heteroseksüel erkekler tarafından, cis-heteroseksüel erkeklere hitaben üretiliyor (Wilkinson, 2017). Bir başka deyişle, internetin adeta altın bir tepside, hiçbir bedel ödemeye gerek olmadan sunduğu ana akım pornografi, tüketeni patriyarkanın şekillendirdiği bir cinsellik anlayışına maruz bırakıyor. Peki, madem maruz kaldığımız pornografi patriyarkanın bir ürünü ve madem pornografi cinsellik algımızı ve deneyimlerimizi etkiliyor, feminist ve/ya kuir pornolar üreterek bu etkiyi tersine çevirmek mümkün olur mu? Ana akım porno mantığına ve estetiğine alternatif üreten porno janralarının bizatihi varlıkları, bu soruya cevap verir nitelikte.
Ana akım pornoda temsil edilmeyen bedenlerin, kimliklerin ve cinselliklerin temsil edilmesi ve kadın hazzı şiarıyla gelişen feminist porno, on yıllardır ana akım pornografiye güçlü bir alternatif oluşturuyor. Feminist porno ilk kez, porno yapımcısı Tristan Taormino’nun 2013 yılında feminist pornografi yapımcıları, oyuncuları, tüketicileri ve ilgili akademisyenlerin yazılarını derleyerek yayınladığı Feminist Porno Kitabı (The Feminist Porn Book) ile kapsamlı bir biçimde kavramsallaşıyor. Feminist porno, yapımında kadınların yer aldığı, kadın hazzını merkeze alan ve kadınlara yönelik üretilen; geleneksel cinsellik temsillerine ve ana akım pornografide rastlanan cinselliğe feminist bir alternatif üreten yapımlar olarak tanımlanıyor (akt. Smith, 2014). Yapımında, feminist ve/veya kuir oyuncular ile yapımcıların başı çektiği feminist porno, temsili cinselliğin deneyimlenen cinselliğe tesirinin farkında. Bu yüzden, daha gerçekçi ve saygılı temsiller yaratarak, temsil ettiği bedenleri ve kimlikleri de güçlendirme iddiasında (Maina, 2014).
Feminist pornografi, pornografinin neyi temsil ettiği kadar nasıl yapıldığı ile de ilgileniyor. Taormino’ya göre rıza dışı, zora dayalı, ayrımcı pratiklere sıklıkla rastlanan ana akımın aksine feminist porno, adil ücretler, adil çalışma koşulları, set öncesi, esnası ve sonrasında gerekli bakımın sağlanması gibi değerlere dayalı. Ana akım pornografiye içkin sayılan sahteliğin tam karşısına, gerçeği (authenticity) koyan feminist porno, pornografinin yapımı esnasında oyuncuların gerçekten haz almasını da önemsiyor. Dolayısıyla, oyuncuların kendi arzularını keşfetmesi ve gerçek bir deneyim yaşamasına da imkan tanımaya çalışıyor (akt. Mondin, 2014).
Ana akım pornografiye alternatif oluşturan janralar ne yeni ne de feminist pornodan ibaret. 1970’li ve 80’li yıllarda lezbiyen porno, ardından dyke[2] pornonun ilk örneklerine rastlanıyor (Lipton, 2012). İnternetin yaygınlaşması ile birlikte amatör, DIY (do-it-yourself), feminist, kuir pornolar da gelişiyor. 2010’lu yıllarda ise, kullanıcıların para ödemesini zorunlu kılarak onlara izledikleri pornonun adil ve etik bir biçimde üretildiğini garanti eden etik porno gibi yeni yaklaşımlar da ortaya çıkıyor. Gün geçtikçe daha fazla insana ulaşan ve etki alanı artan alternatif pornolar, ana akım pornoyu da değişip dönüştürüyor (Wilkinson, 2017). Daha da önemlisi, pornografinin anlamı ve etkisine ilişkin tartışmalar, ana akım pornografinin bize sunduklarının ötesine geçiyor. 2014 yılından bu yana yayınlanan ‘Porn Studies Journal’ gibi yayınlar aracılığıyla, çatışan feminist görüşler arasında on yıllardır süren ve “Seks Savaşları” olarak anılan tartışmanın iki kutuplu düşünce yapısından sıyrılarak, pornografiye ilişkin yeni sorular soruluyor: Porno oyuncularının sette gerçekten haz alması yeni ve ilave bir işgücü doğuruyor mu? Cinsellik temsilinde gerçek hazzı aramak neo-liberal politikaların bir ürünü mü? Başta feminist porno olmak üzere popülerleşen alternatif porno janraları, ana akım pornografiden nasıl farklılaşıyor? Rızaya dayalı ve etik bir yapım süreci olduğu müddetçe, pornografide temsil edilen cinsellik ne ölçüde feminizmin konusu olmalı? Porno tüketicisinin sorumlulukları neler olmalı? Bu sorular her geçen gün çeşitlenip artıyor.
Pornografi, pek çok insan için cinselliğin neye benzediğini anladıkları belki de ilk kaynak. Cinselliğin bilgisine ulaşma araçlarından biri ve bu yönüyle deneyimlerimizi şekillendirme gücüne sahip. Kimliklerimizi, bedenlerimizi ve hazlarımızı anlamamıza da kapı aralıyor. Feminist pornografi gibi alternatif pornolar sayesinde, ana akım pornografide rastlanan tektipleşmiş beden ve cinselliğin, hazzın hakikatine eşdeğer olmadığını görüyoruz. Pornografi üzerine düşünürken de pornografinin yekpare olmadığını; üretimi, dağıtımı, tüketimi ve ekonomisiyle farklı yapılara büründüğünü; içeriği, estetiği ve temsil ettikleri bakımından da çeşitli olduğunu hatırlamamız gerekiyor.
Kaynakça
Attwood, F. (Ed.) (2009). Mainstreaming Sex: The Sexualization of Western Culture. London: I. B. Taurus.
Berg, H. (2017). Porn work, feminist critique, and the market for authenticity. Signs: Journal Of Women in Culture and Society, 42(3), 669-692. DOI: http://dx.doi.org/10.1086/689633
Grebowicz, M. (2013). Why Internet Porn Matters. Redwood City, CA: Stanford University Press.
Lipton, S. (2012). Trouble ahead: Pleasure, possibility and the future of queer porn. New Cinemas: Journal Of Contemporary Film, 10(2-3), 197-207. DOI: http://dx.doi.org/10.1386/ncin.10.2-3.197_1
Maddison, S. (2013). Beyond the entrepreneurial voyeur? Sex, porn and cultural politics. New Formations, 80-81, 102-118. DOI: https://doi.org/10.3898/NewF.80/81.06.2013
Maina, G. (2014). After The Feminist Porn Book: Further questions about feminist porn. Porn Studies, 1(1-2), 182-185. DOI: http://dx.doi.org/10.1080/17503132.2014.888248
Mazières, A., Trachman, M., Cointet, J., Coulmont, B., & Prieur, C. (2014). Deep tags: Toward a quantitative analysis of online pornography. Porn Studies, 1(1-2), 80-95. DOI: http://dx.doi.org/10.1080/23268743.2014.888214
Mondin, A. (2014). Fair-trade porn + niche markets + feminist audience. Porn Studies, 1(1-2), 189-192. DOI: http://dx.doi.org/10.1080/23268743.2014.888251
Rosewarne, L. (2017). The pervert. In F. Attwood, B. McNair, C. Smith (Eds), The Routledge Companion to Media, Sex and Sexuality (pp. 402-438). Abingdon: Routledge. Retrieved from https://www-routledgehandbooks-com.ezproxy.its.uu.se/doi/10.4324/9781315168302
Schauer, T. (2005). Women’s porno: The heterosexual female gaze in porn sites “for women”. Sexuality and Culture, 9(2), 42-64. DOI:10.1007/s12119-005-1007-8
Smith, W. A. (2014). Porn architecture: User tagging and filtering in two online pornography communities. Communication Design Quarterly, 3(1), 17-23. DOI: https://doi.org/10.1145/2721882.2721885
Wilkinson, E. (2017). The diverse economies of online pornography: From paranoid readings to post-capitalist futures. Sexualities, 20(8), 981-998. DOI: http://dx.doi.org/10.1177/1363460716675141
Williams, L. (1999). Hard Core: Power, Pleasure, and the “Frenzy of theVisible”. London: University of California Press.
[1] Visual Capitalist, 2021. https://www.visualcapitalist.com/the-50-most-visited-websites-in-the-world/ (Erişim Tarihi: 03.09.2022)
[2] Dyke, lezbiyenlikle ilişkilendirilen, maskülen addedilen lezbiyenler için uzun süreler hakaret olarak kullanılan bir sıfat olsa da, pek çok lezbiyenin terimi sahiplenmesi ile hakaretamiz anlamı dönüştürüldü denebilir. https://en.wikipedia.org/wiki/Dyke_(slang)#:~:text=Dyke%20is%20a%20slang%20term,or%20androgynous%20girls%20or%20women. (Erişim Tarihi: 03.09.2022)
Yayınlanma Tarihi: 06.02.2023
