1993 yılının Temmuz ayında İstanbul’da ‘Cinsel Özgürlük Etkinlikleri’ ismiyle bir dizi panel ve söyleşi yapılması planlanmıştı. Bilimsel ve kültürel çalışmaların yer alacağı iki günlük bu uluslararası buluşma valilik tarafından yasaklandı. Yurtdışından gelenler sınır dışı edildi, etkinlik tertip komitesine gözaltılar yapıldı. Bu ilk ve önemli girişim gerçekleşmedi, fakat bu buluşmayı planlayan grup toplanmaya devam etti ve aynı yıl “Lambda İstanbul” ismini almaya karar kılarak (Uluslararası Gey ve Lezbiyen Birliği (ILGA) üyesi oldu.
Her hafta gerçekleşen ve sonraları ‘Pazar Toplantıları’ ismini alan bu buluşmalar hem örgütün yapısının oluştuğu hem de bireylerin kimliklerini inşa ettiği bir sürecin basamaklarını oluşturdu. Eşcinsellerin sosyalleştiği, deneyimlerini ve açılma hikayelerini paylaştığı, sorunlarına çözüm aradığı toplantılar kişilerin politik olarak güçlenmesini de sağladı.
1995 yılında lezbiyen grup Venüs’ün Kızkardeşleri ile ‘Birinci Gay ve Lezbiyen Övünç Haftası’ planlandı; ancak valilik tarafından yasaklandı. 1996 yılında, İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı ile HABİTAT II’de paylaştığı stant, 96-97 yıllarında Açık Radyo’da bir buçuk yıl boyunca gerçekleştirdiği ‘Yüzde Yüz’ isimli radyo programı, yayımladığı ‘%100 Gey &Lezbiyen’ isimli bülten ve AIDS Savaşım Derneği’yle hazırladığı broşürler, Lambda’nın daha da duyulmasını sağladı. Pazar toplantılarına katılımın hayli artmasının ardından grup, hem toplantıları verimli hale getirmek hem de grubun organizasyonunu geliştirmek için iç toplantılar yapılması kararını aldı ve bu toplantılar ‘çekirdek grup toplantıları’ olarak isimlendirildi. Çekirdek grup zamanla dergi, internet, AIDS savaşım, temalı partiler gibi konularda alt çalışma gruplarını oluşturdu.
1998 yılına gelindiğinde ‘İstanbuluşma’ ismiyle ilk kez Türkiyeli eşcinseller bir araya geldi. Bu buluşmalar altı ay aralıklarla Lambdaistanbul’un ev sahipliğinde ‘Güztanbul’, Ankara’da ise Kaos GL’nin ev sahipliğinde ‘Baharankara’ ismiyle yapılarak çeşitli etkinliklerle Türkiyeli eşcinsellerin bir araya gelmesine olanak sağladı. Bu buluşmalar 2004 yılına kadar devam etti. 1998-2000 yıllarında ‘cins’ isimli bülten de yayımlandı, ancak pek uzun soluklu olmadı.
2000’li yıllar Lambda’nın diğer toplumsal hareketlerle dirsek teması kurduğu ve LGBTİ+’ların siyasi bir kimlik olarak sokakta kendini göstermeye başladığı yıllardı. Lambda, 2000 yılında demokratik ve özgürlükçü bir anayasa talebiyle Sivil Bir Anayasa için Girişim’de bir araya gelen sivil toplum örgütlerine katıldı; 2002 yılında Savaşa Hayır Platformu’yla birlikte ilk kez 1 Mayıs’a katıldı ve yine mayıs ayında Terkos Çıkmazı’nda bir ofis kiraladı. Böylece tüm hafta lubunyaların kullanabileceği Lambdaistanbul Kültür Merkezi (LKM) açılmıştı.
2002 yılında Lambda’nın ev sahipliği yaptığı Güztanbul’da ‘Eşcinseller Ne İstiyor?’[1] başlıklı oturumlarda talepler ortaya konuldu ve bir basın açıklaması düzenlendi. Yine aynı yıl ‘Irak’ta Savaşa Hayır’ mitingine Lambdaistanbul Eşcinsel Sivil Toplum Girişimi pankartıyla katılım gösterdi.
Lambda’nın savaş karşıtı harekete katılımı, kamusal alana çıkışında önemli bir rol oynadı. Bu yıllar bir anlamda Lambda’nın ve hareketin farklı siyasi alanlarda kendine yer açtığı; anti militarist, feminist, anarşist, sosyalist çevrelerle ilişkilendiği ve bu çevrelerde –lubunyaların bu alanlara dahil olmasıyla- lubunyaların meselelerinin gündeme gelmesinin sağlandığı yıllardı. Lambda gönüllüsü Deniz Deniz’in Savaşa Hayır Koordinasyonu’nun sekreterliğini üstlenmesi, Lambda’nın Barış Anneleri, Müslüman örgütler ve radikal sol örgütlerle yan yana gelmesi, Türkiye’deki siyasal kültürün dönüşümünü de önemli ölçüde etkiledi (Önen, 2015).
2003 yılına gelindiğinde ise herhangi bir platformun bileşeni olarak değil kendi pankartıyla, gökkuşağı bayraklarıyla Lambdaistanbul olarak ilk kez sokağa çıkma vakti gelmişti. LKM’nin bulunduğu Terkos Çıkmazı’ndan Mis Sokak’a kadar yaklaşık 30 kişinin katılımıyla ilk Onur Yürüyüşü gerçekleştirildi. Lambda aynı zamanda 10. yaşını kutladığı bu yıl, Bilgi Üniversitesi’nde ‘Eşcinsellere Yönelik Şiddet ve Ayrımcılık Sempozyumu’nu da düzenledi.[2]
2004 yılında Türk Ceza Kanunu’nun değiştirilmesi sürecinde Kaos GL ile ilk defa meclise gitti, ayrımcılık maddesine “cinsel yönelim temelli ayrımcılığın” eklenmesi talep edildi. Aynı zamanda Lambdalı kadınlar da TCK Kadın Platformu’nda yer aldı. Yine bu yıl, 2016 yılına kadar hizmet verecek olan ‘Eşcinsel Danışma Hattı’ açıldı. Bu hat Türkiye’nin her yerinden arandı; hem lubunyalarla dayanışmak mümkün oldu, hem de Anadolu’nun farklı yerlerindeki lubunyalarla bağ kuruldu.
2005 yılında ilk kez Lambdaistanbullu LBT kadınlar kendi pankartlarıyla 8 Mart yürüyüşüne katıldı, aynı yıl eşcinsel ve biseksüellerin,[3] 2008’de ise trans kadınların[4] sorunlarına yönelik alan araştırmaları yapıldı.
2006 yılında Lambda İstanbul Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Travesti, Transeksüel Kadın ve Erkekler Arası Dayanışma Derneği ismiyle resmi dernek statüsü kazandı. Bunun hemen ardından açılan kapatma davasına yönelik kampanyalar düzenledi. Uluslararası ses getiren eylemlerin de etkisiyle 2007 yılında Onur Yürüyüşü o zamana kadarki en yüksek katılıma ulaştı ve yaklaşık 1000 kişiyle gerçekleştirildi.[5] 2008 yılında bu eylemlerin de etkisiyle fesih kararı Yargıtay tarafından bozuldu.
İstanbul’da Lambda ile gelişen LGBTİ+’ların örgütlenme deneyimi, hareketin de serpilmesine aracılık etmişti. 2007’de Voltrans Trans Erkek İnisiyatifi ve İstanbul LGBTT Dayanışma Derneği, 2008 de LİSTAG (Lambdaistanbul Aile Grubu) Lambda’da bir araya gelen aktivistler tarafından kurulmuş öz örgütlerdir. SPoD (Sosyal Politika, Cinsiyet Kimliği ve Cinsel Yönelim Çalışmaları Derneği) ise Lambda’dan ayrılan aktivistlerin de girişimiyle 2011 yılında kurulmuştu.
2013 yılında Lambdaistanbul’da gerçekleştirilen toplantıda hareketin interseksleri de kapsayacak şekilde yeniden yapılanması kararı alınmış, Lambda bir manifesto yayınlamış,[6] Lambdaistanbul LGBTİ Derneği olarak ismini duyurmuş, tüzük değişikliğini de 2015 yılında yaparak Lambda İstanbul Lezbiyen Gey Biseksüel Trans İnterseks Dayanışma Derneği ismini almıştır. Daha sonra ise LGBTİ+ ifadesini kullanmaya başlamış ve 2021 yılında yaptığı tüzük değişikliğiyle Lambdaistanbul LGBTİ+ Dayanışma Derneği ismini almıştır.
2014’te -100bine yakın kişinin katılımıyla Onur Yürüyüşünün gerçekleştiği yıl- Beyoğlu’nda bulunduğu mekândan çıkarılan ve uzun süre yeni mekân bulamayan[7] Lambda, Kadıköy’e taşınmış ve 2016’ya kadar çalışmalarını burada yürütmüş, sonrasında -daralan sivil toplum alanının da etkisiyle- gönüllüğün azalması sonucu LKM kapanmıştır. Bu tarihten itibaren düzenli etkinlikleri için sabit bir mekânı olmamış, farklı mekanlarda etkinliklerine devam etmiştir.
2002-2016 arası her yıl yaklaşık olarak 300 etkinlik (söyleşi, film gösterimi, sohbet, atölye vs.) gerçekleştiren Lambda, 2019’da Şişli ODA’da yaklaşık 70 buluşma gerçekleştirmiş, 2020’de 100’e yakın etkinlik yaparak 1300, 2021’de ise pandemiye rağmen 140 çevrimiçi buluşma yaparak yaklaşık 1200 katılımcıyla bir araya gelmiştir. Halen buluşmalarını çevrimiçi gerçekleştirmekte ve LKM’ye kavuşmak için gün saymaktadır.
Lambda’nın yapısına gelince; Lambda yalnızca gönüllülerden oluşuyor. Yasal statüsünden dolayı bir yürütme kurulu olsa da yatay örgütlenmeyi benimsediğinden bu birimlerin karar alma üzerinde etkisi yoktur. Gönüllüler iki haftada bir yapılan koordinasyon toplantılarında bir araya gelerek çalışmaları yürütürler, karar alma merci burasıdır ve uzlaşım esasıyla kararlar alınır. Gönüllüler komisyonlar aracılığıyla örgütlenir ve şu an; sosyal medya ve iletişim, etkinlik, kadın+, arşiv ve hafıza, trans+, resmi ve mali işler, üyelerle ilişkiler, şiddetle mücadele, online ofis, tea&talk komisyonları vardır.
Lambdaistanbul çalışmalarında ve politikalarında ilkelerini esas alır.[8] Cis-heteroseksist sistemin baskısından toplumu arındırmayı ve dayanışmacı bir kültürün oluşturulmasına katkı sunmayı dert edinir. Bunun için de LGBTİ+’ların bir araya gelerek güçlenmesini önceler, LGBTİ+’ları destekleyen etkinlikler planlar (sohbet, atölye, sempozyum, sokak eylemleri, basın açıklaması, dava takibi vs.). Gece hayatına sıkışan lubunya sosyalleşmesinin gündelik yaşama taşınmasına ve lubunyaların politik bilinç kazanmasına katkı sağlamak ister.[9]
Yine buluşmalarımızla, gullümümüzle bir arada olacağız! Bu uzun yolculukta anılar biriktirdiğimiz, yolu Lambda’dan geçen ya da içeri girmeye çekinip defalarca kapıdan dönen, Lambda’yı Lambda yapan bütün lubunyalara, yarım kalmış işlere, birbirimizle karşılaşmamıza olanak veren Lambda’ya sevgi ve selamla… Biz şurada olacağız: https://linktr.ee/lambdaistanbul
Ne yanlış, ne de yalnızsınız!
Kaynakça
Önen, Y. (2015). Savaşa Hayır Demenin Birleştirici Gücü: Irak’ta Savaşa Hayır Koordinasyonu Deneyiminin Türkiye’deki Siyasal Kültüre Etkisi (yayınlanmamış doktora tezi). İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul
[1] https://kaosgl.org/haber/escinseller-ne-istiyor—2002 , Son erişim tarihi: 6 Mayıs 2022
[2] 2004 yılında ‘Türkiye’de Cinsel Kimlikleri ve Yönelimleri Anlamak’ Sempozyumu, 2015 yılında da ‘1. LGBTİ Ruh Sağlığı Sempozyumu’ Bilgi Üniversitesi iş birliğiyle gerçekleştirildi.
[3] http://www.lambdaistanbul.org/s/wp-content/uploads/2013/02/ne-yanlis-ne-de-yalniziz.pdf , Son erişim tarihi: 6 Mayıs 2022.
[4]http://www.lambdaistanbul.org/s/wp-content/uploads/2019/02/İt-İti-Isırmaz-İstanbulda-Yaşayan-Trans-Kadınların-Sorunları-2010.pdf , Son erişim tarihi: 6 Mayıs 2022.
[5] Onur Haftası 2010 yılına kadar Lambda, daha sonra ise her yıl çağrıyla bir araya gelen bağımsız aktivistler tarafından düzenlendi.
[6] http://www.lambdaistanbul.org/s/etkinlik/kiz-gorunumlu-erkek-erkek-gorunumlu-kiz-degil-interseks/, Son erişim tarihi: 6 Mayıs 2022ç
[7] https://www.diken.com.tr/rant-magduru-lambdaistanbul-ayrimcilik-nedeniyle-evsiz-kaldi/, Son erişim tarihi: 6 Mayıs 2022
[8] http://www.lambdaistanbul.org/s/hakkinda/ilkelerimiz/, Son erişim tarihi: 6 Mayıs 2022.
[9] Bu yazıyı yazarken pek çok kaydedilmemiş görüşmede aktarılan sözlü tarih bilgisi ve yayınlanmamış rapora başvuruldu. bunun yanı sıra metnin tümünde şu iki siteden de yararlanıldı: http://www.ibnistan.net/ , Son erişim tarihi: 6 Mayıs 2022
http://www.lambdaistanbul.org/s/hakkinda/ozetle-lambdaistanbul-ne-yapti/ , Son erişim tarihi: 6 Mayıs 2022
Yayınlanma Tarihi: 10.06.2022
