Kadının İnsan Hakları Yeni Çözümler Derneği (KİH-YÇ), toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadının insan haklarının hayata geçmesi için yerel, bölgesel ve uluslararası düzeylerde savunuculuk yapan ve bu düzeyler arası bilgi akışını sağlamayı hedefleyen bağımsız feminist bir kadın örgütüdür.
Adını Birleşmiş Milletler’in 1993’te Viyana’da düzenlenen İnsan Hakları Dünya Konferansı’nda ortaya çıkan “Kadın hakları, insan haklarıdır!” söyleminden alan derneğin kuruluş hikayesi bir saha araştırmasına dayanır. 1993 yılında Pınar İlkkaracan, İpek İlkkaracan ve Leyla Gülçür daha sonra bulguları “Sıcak Yuva Masalı”[1] ismi ile kitaplaşacak bir araştırma yürütürler. Cinsellik ve şiddet temaları özelinde kadınların yaşadığı hak ihlallerini ortaya koymayı hedefleyen bu araştırma, Marmara, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yürütülür. Uluslararası karşılaştırmalı bir araştırmanın Türkiye ayağı olan bu araştırmada “katılımcı eylem araştırması” metodolojisi kullanılır. Bu metodolojinin seçilmesinin sebebi; araştırmada kullanılacak analitik çerçevenin tepeden inme, baştan belirlenmiş bir çerçeve olmamasının, aksine kadınların deneyimleriyle şekillendirilmiş bir çerçeve olmasının amaçlanmasıdır. Araştırma kapsamında “Artık Dur Demenin Zamanı Geldi”[2] isimli bir de belgesel film üretilir. İşte bu filmin dönemin gazetelerinde yer bulmuş minicik bir haberi sayesinde Ümraniye Kadın Merkezi’nde örgütlenmiş kadınlar, araştırma ekibine ulaşırlar ve bu bir araya geliş uzun yıllar sürecek bir dayanışmaya dönüşür. Ümraniye Kadın Merkezi’ndeki kadınlar çeşitli konularda bilgilenmeye ihtiyaçları olduğunu ifade ederler ve bunun üzerine Pınar İlkkaracan bu kadın grubu ile onların ihtiyaçları doğrultusunda 8-10 oturumluk bir grup çalışması gerçekleştirir. Bu çalışma, önceleri “Kadınlar için Yasal Okuryazarlık Programı (KİYOP)” olarak adlandırılan daha sonra ise “Kadının İnsan Hakları Eğitim Programı (KİHEP)”[3] adını alan insan hakları programının ilk pilot çalışması olarak anılacaktır.
Araştırma Türkiye’de üç önemli sonucu tespit eder. Bunlar; kadınların hayatlarının kanunlar çerçevesinde değil erkek egemen sistem ve bu sisteme dayanan tahakküm ilişkileri çerçevesinde şekillenmesi, kadınların hukuki metinlerdeki haklarına dair farkındalığının düşük olması ve kadınların yerelde erişebilecekleri kadın örgütlerinin bulunmamasıdır. Bu bulgular çerçevesinde araştırma esnasında geliştirilmeye başlanmış grup çalışmasının içeriği son halini alır ve KİHEP adıyla Türkiye’nin dört bir yanında uygulanmaya başlar. 1993 yılında örgütleşen KİH-YÇ tarafından 1995 yılından bugüne yerellerde kesintisiz bir şekilde yürütülen KİHEP grup çalışmaları, 1998 – 2012 yılları arasında Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) ile yapılan protokol çerçevesinde sosyal hizmet uzmanları tarafından toplum merkezlerinde yürütülür. 2011’de SHÇEK’in lağvedilmesi ve toplum merkezleri modelinden vazgeçilmesiyle merkezi idare ile 14 yıl boyunca etkili bir şekilde sürdürülmüş bu işbirliği sona erer ve KİHEP uygulamalarına ağırlıklı olarak belediyeler ve kadın örgütleri ile devam edilir.
KİHEP ile sahada hak bilincinin oluşması ve yerel kadın örgütlenmelerinin kurulması desteklenir. KİH-YÇ, KİHEP grupları ile yerelde savunuculuk çalışmalarını sadece desteklemekle kalmaz, aynı zamanda bu çalışmalar ile yerel, bölgesel, küresel feminist hareketler arasında köprü olmayı da amaçlar. Ayrıca KİH-YÇ, çalışma alanlarında feminist hareketlerin LGBTİ+ hareketlerle ortak mücadele alanları geliştirmesi için çalışır. Kurulduğu günden bu yana sürdürdüğü kesintisiz aktivizm, savunuculuk ve dayanışma ağları oluşturma çabaları aracılığıyla Türkiye’de çeşitli yasal reformlara, hak bilincinin yaygınlaşmasına ve kadının insan haklarının hayata geçirilmesinde katkıda bulunur. Türk Medeni Kanunu’nun, Türk Ceza Kanunu’nun reform süreçlerinde, 4320 ve 6284 sayılı kanunların hazırlık sürecinde, 2007’de başlayan yeni anayasa sürecinde ve kadınların kazanılmış haklarının geri alınma tehdidine karşı kadın hareketi tarafından yürütülen pek çok diğer kampanyada (Nafaka Hakkı Kadın Platformu, TCK 103 Kadın Platformu, İstanbul Sözleşmesi için Birlikte)[4] aktif bir şekilde çalışmış veya sekretarya görevini üstlenmiştir.
KİH-YÇ, ulusal yasal reformlara ilişkin savunuculuk çalışmalarının yanı sıra kadın hakları alanındaki uluslararası insan hakları mekanizmalarına yönelik yaptığı öncü çalışmalarla da feminist harekete katkı sunar. Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) için 1998’de Türkiye üzerine ilk gölge raporun yazılması ve sonrasında gerçekleşen tüm izleme periyotlarında da gölge rapor yazım sürecine öncü katkılar sunulması, Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine toplumsal cinsiyet eşitliğinin Hedef 5 olarak eklenmesi, İstanbul Sözleşmesi’nin izleme mekanizması olan GREVIO Komitesine Türkiye’ye ilişkin ilk gölge raporun yazılmasına yaptığı katkılar ile sözleşmeden Türkiye’nin çekilmesi sonrası yürütülen uluslararası çalışmalar (United4IstanbulConvention/İstanbul Sözleşmesi için Birlikte) bunlara örnek olarak sayılabilir. KİH-YÇ, 2007 yılında Türkiye ve diğer Müslüman ülkelerde yaşayan kadınları bir araya getirerek oluşturduğu Müslüman Toplumlarda Cinsel ve Bedensel Haklar Koalisyonu (CSBR)[5] ile Müslüman toplumlarda cinsel ve bedensel hakların ilerlemesi için bölgesel düzeyde de (Ortadoğu/Kuzey Afrika ve Güney/Güneydoğu Asya) çalışır. Halen koalisyonun aktif bir üyesi olan KİH-YÇ, bölgesel düzeyde feminist ve LGBTİ+ örgütleri ile birlikte savunuculuk faaliyetleri yürütmeye devam etmektedir.
KİH-YÇ, kadınların medeni, ekonomik, siyasi, cinsel, bedensel ve doğurganlık haklarını kullanmasını engelleyen dinamikleri belirleyip bu engelleri ortadan kaldırmaya yönelik eylem ve politikalar oluşturmak için kurulduğu günden itibaren ulusal ve uluslararası araştırmalar yürütür. Aynı zamanda yayın ve materyaller geliştirerek bunları ilgili kişi ve kurumlarla paylaşır. Kadınların mücadele kazanımlarını ve başarılı yöntemlerini paylaşarak arttırmayı, bilgi ve deneyimlerini belgelemeyi özellikle önemser. Ayrıca kadının insan haklarına ilişkin bilgileri, her kesimden kadınlar için ulaşılabilir olmasını sağlamak amacıyla çok dilli bir şekilde yazılı, görsel ve dijital yayın ve materyaller aracılığıyla kullanıma sunar ve yaygınlaştırır.
KİH-YÇ bugün de hak bilincini yaygınlaştırma, kadının insan haklarına dair savunuculuk faaliyetlerini yürütme ve feminist bilgi üretme ve yaygınlaştırma çalışmalarına yerel, bölgesel ve küresel düzeyde devam etmekte ve düzeyler arası bilgi ve deneyim akışını sağlayacak bağlantıların ve dayanışma ağlarının kurulmasını desteklemektedir. KİH-YÇ’ye https://kadinininsanhaklari.org/ adresinden ulaşabilir ve newways@wwhr.org adresinden bize yazabilirsiniz.
[1] https://kadinininsanhaklari.org/yayinlar/kitaplar-kitapciklar/ (Erişim tarihi: 21.12.2022)
[2] https://www.youtube.com/watch?v=HWNzWWSoAnA (Erişim tarihi: 21.12.2022)
[3] https://kadinininsanhaklari.org/kihep-nedir/ (Erişim tarihi: 21.12.2022)
[4] https://kadinininsanhaklari.org/istanbul-sozlesmesi-icin-birlikte-kampanyasi-kaldigimiz-yerden-devam-toplumsal-cinsiyet-esitligi-icin-birlikte-adli-kuresel-bir-forum-duzenledi/ (Erişim tarihi: 21.12.2022)
[5] https://csbronline.org/ (Erişim tarihi: 21.12.2022)
Yayınlanma Tarihi: 02.01.2023
